Với khả năng khử khuẩn vượt trội, than hoạt tính ngày càng được sử dụng rộng rãi. Chúng đã trở thành một nguyên liệu, thành phần quen thuộc trong nhiều thiết bị, sản phẩm con người như máy lọc nước, máy hút mùi, sữa rửa mặt, kem đánh răng,…. Vậy cụ thể than hoạt tính là gì? Có các loại than hoạt tính nào? Cơ chế hoạt động của chúng ra sao? Cũng như công dụng trong thực tế là gì?
Than hoạt tính là gì?
Than hoạt tính hay còn được biết đến với tên gọi carbon hoạt tính, chúng có tên theo khoa học là Activated Charcoal. Đây là một chất còn sót lại sau quá trình đốt nóng các vật liệu giàu carbon như gỗ, than bùn, mùn cưa, gáo dừa trong điều kiện môi trường thiếu không khí, nhiệt độ cao khoảng 600 – 900oC..
Carbon hoạt tính có màu đen, không mùi, không vị, độ xốp cao. Chúng thường có cấu trúc gồm nhiều lỗ rỗng, vết nứt. Chính cấu trúc này làm gia tăng diện tích bề mặt tiếp xúc. Từ đó giúp tăng khả năng hấp thụ cũng như dễ dàng phản ứng hóa học với nhiều chất khác nhau.
Thành phần chính của than hoạt tính là gì gồm có carbon ở dạng vô định hình cùng một lượng nhỏ carbon dạng tinh thể. Ngoài ra, chúng còn chứa: nito, hydro, lưu huỳnh,… và một vài chất khác tùy theo nguyên liệu sản xuất.
Phân loại các loại than hoạt tính
Do các nguyên liệu ban đầu và phương pháp sản xuất khác nhau nên thành phẩm than hoạt tính tạo thành cũng có những đặc tính riêng. Dựa theo kích thước, dòng thành này được phân chia thành các loại sau:
Than hoạt tính dạng bột
Đây là dạng than hoạt tính được nghiền thành bột mịn có kích thước 0.2mm – 0.5mm nên diện tích tiếp xúc lớn. Không những vậy, giá thành của chúng còn khá rẻ do dễ sản xuất nên chúng được dùng rộng rãi trong ứng dụng pha chế hóa chất như mỹ phẩm, kem đánh răng,…. Hơn nữa, với tính chất bị rửa trôi, không ổn định, nó còn được sử dụng để bổ trợ cho các hệ thống xử lý nước phèn công nghiệp hoặc màng lọc RO.
Than hoạt tính dạng hạt
Than hoạt tính dạng hạt
Dạng hạt, than hoạt tính có hình dạng ngẫu nhiên, không đồng nhất, kích thước từ 0.2mm đến 5mm. Do dạng hạt nên chúng cứng, bền hơn so với dạng bột. Hơn nữa, kích thước lớn hơn nên chúng khó bị rửa trôi hơn. Vì vậy, loại than hoạt tính này thường được ứng dụng trong xử lý nước thải công nghiệp, nước dùng sinh hoạt.
Than hoạt tính dạng viên nén
Đây là than hoạt tính dạng bột được nén lại thành từng viên hình trụ ngắn, có đường kính 0.8 – 5mm nên có tên than hoạt tính dạng viên nén. Nhờ vào sự thay đổi về cấu trúc này giúp viên than có khả năng hấp thụ mạnh hơn dạng hạt, trong khi vẫn đảm bảo được sự cứng cáp, bền bỉ, khó rửa trôi hơn dạng bột. Do đó, chúng được sử dụng để lọc khí độc vô cùng hiệu quả.
Than hoạt tính dạng ống
Đúng như tên gọi, than hoạt tính dạng ống được sản xuất dưới dạng hình ống lớn, đường kính từ 1 – 5cm. Dòng than này thường được ứng dụng trong các cơ sở công nghiệp và những hệ thống lọc lớn.
Than hoạt tính dạng tấm
Than hoạt tính dạng tấm là sự kết hợp hoàn hảo giữa khung định hình và miếng mút được tẩm bột than hoạt tính. Bạn thường sẽ thấy chúng ở trong các máy lọc không khí, máy lạnh, máy khử mùi.
Cơ chế hoạt động của than hoạt tính là gì?
Qua quá trình hoạt hóa than ở nhiệt độ cao, hiếm khí đã khiến than có các lỗ cực nhỏ, tăng diện tích bề mặt. Cộng thêm kết cấu xốp, than có điện tích âm, hút các phân tử dương. Do đó, khi chất lỏng, khí đi qua than hoạt tính, các chất độc, khí độc như clo, SO2, Co2, H2S, benzen,… sẽ liên kết với chúng thông qua cơ chế hấp thụ.
Hợp chất gồm than hoạt chất và chất được hấp thụ ấy có đi vào cơ thể thì cơ thể cũng không hấp thụ. Sau đó, chúng sẽ được loại bỏ ra ngoài cơ thể theo đường tiêu hóa. Từ đó giảm nguy cơ ngộ độc cơ thể, giảm hiện tượng đầy hơi, góp phần nâng cao sức khỏe.
>>> Xem thêm: Baking soda là gì? Những công dụng hữu ích của baking soda
Những công dụng của than hoạt tính là gì?
Với đặc tính hấp thụ mạnh mẽ, than hoạt tính được có rất nhiều công dụng. Không chỉ trong các ngành công nghiệp mà chúng còn có tác dụng tuyệt vời đối với sức khỏe con người. Vậy công dụng của than hoạt tính là gì?
Ứng dụng xử lý nước
Tác dụng của than hoạt tính trong lọc nước là một ứng dụng phổ biến, được nhiều người biết đến của loại than này. Than hoạt tính sẽ hấp thụ các tạp chất có lẫn trong nước như thuốc trừ sâu, hóa chất công nghiệp, chất độc hại, kim loại nặng,…. Từ đó, nước sẽ trở nên sạch, trong lành hơn.
Theo kết quả của một nghiên cứu Hiệp hội nha khoa Canada, bộ lọc than hoạt tính có khả năng loại bỏ đi florua, giúp giải độc, duy trì hệ miễn dịch, hỗ trợ thận, gan hoạt động ổn định. Tuy nhiên, than hoạt tính lọc nước không thể loại bỏ được vi khuẩn, vi rút, khoáng chất nên khi xử lý nước cần tích hợp thêm các lõi lọc chuyên dụng khác.
Ứng dụng trong y tế
Trong y tế, than hoạt tính có tác dụng gì? Nhờ đặc tính hấp thụ các chất độc trong cơ thể và thải chúng ra ngoài qua đường phân, than hoạt tính mang lại rất nhiều lợi ích cho sức khỏe như:
- Giảm đầy hơi: với việc than hoạt tính kết hợp với các chất làm đầy bụng trong thực phẩm giúp giảm bớt tình trạng đầy hơi, trướng bụng.
- Loại bỏ khẩn cấp độc tố: khi nuốt phải chất độc hoặc dùng thuốc quá liều, dùng than hoạt tính có thể loại bỏ các chất độc ấy một cách khẩn cấp, giảm nguy cơ gây tổn hại nghiêm trọng cho cơ thể.
- Giảm lượng cholesterol: nhờ cơ chế liên kết với cholesterol và axit mật chứa cholesterol trong ruột, than hoạt tính giúp giảm cholesterol xấu. Nếu sử dụng than hoạt tính thường xuyên, đều đặn, đúng cách sẽ giúp giảm 25% lượng cholesterol xấu, tăng 41% cholesterol tốt cho cơ thể.
- Cải thiện hệ tiêu hóa, gan, thận: than hoạt tính có khả năng loại bỏ độc tố gây phản ứng dị ứng, tổn thương, oxy hóa, giảm chức năng miễn dịch. Từ đó giúp cơ thể duy trì một hệ tiêu hóa khỏe mạnh, gan và thận cũng không phải ra sức làm việc nữa.
- Sản xuất khẩu trang y tế, mặt nạ phòng độc: than hoạt tính còn được sử dụng rất nhiều trong sản xuất khẩu trang y tế, mặt nạ phòng độc chuyên dụng để bảo vệ hệ hô hấp trước các chất gây hại.
Ứng dụng trong công nghiệp
Trong công nghiệp, ứng dụng của than hoạt tính là gì? Chúng được ứng dụng ở bước cuối cùng của quá trình xử lý kim loại, đặc biệt là dùng trong tinh chế các dung dịch mạ điện. Ngoài ra, loại than này còn được sử dụng trong công nghiệp khai khoáng, chiết xuất các kim loại quý như vàng, bạc,….
Ứng dụng trong xử lý khí thải, khử mùi
Không chỉ lọc nước, than hoạt tính lọc không khí rất tốt. Với bề mặt tiếp xúc lớn, dòng than này có thể tiếp xúc với phân tử, hóa chất trong không khí. Từ đó giúp khử mùi hiệu quả, đảm bảo môi trường sống trong sạch, an toàn cho sức khỏe. Vì vậy, trong các máy hút bụi, máy lọc không khí, máy khử mùi hiện nay đều dùng than hoạt tính trong lớp màng lọc.
Một số ứng dụng khác của than hoạt tính
Ngoài những công dụng trên, than hoạt tính còn được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác của cuộc sống như:
- Chất xúc tác: với bề mặt tiếp xúc lớn, độ tinh khiết cao, than hoạt tính được dùng làm chất xúc tác hoặc chất mang cho các chất xúc tác khác tốt nhất trong tầng sôi và cố định.
- Trong chế biến đồ ăn, đồ uống: carbon hoạt tính có tác dụng loại bỏ các hợp chất hữu cơ, vô cơ không cần thiết cùng các tạp chất trong thực phẩm, giúp thức ăn, đồ uống đảm bảo an toàn thực phẩm.
- Phụ gia trong các chất gia dụng: than hoạt tính trở thành chất phụ gia trong các sản phẩm phục vụ mục đích gia dụng, mỹ phẩm như kem đánh răng, nước súc miệng, sữa rửa mặt, chất bôi trị côn trùng, rắn cắn,…
>>> Tìm hiểu thêm: Nước nhiễm phèn – Những thông tin hữu ích bạn không thể bỏ qua
Giải đáp một số thắc mắc về than hoạt tính là gì?
Liên quan tới vấn đề than hoạt tính là gì còn có một số câu hỏi thường gặp như:
Cách làm than hoạt tính?
Làm than hoạt tính không hề khó, bạn hoàn toàn có thể làm ra chúng ngay tại nhà bằng các nguyên liệu tự nhiên như gạo, gỗ, gáo dừa,… mà không cần máy móc phức tạp. Ví dụ như với gạo, bạn đem gạo rang lửa to cho tới khi cháy đen rồi giã nhuyễn là thu được than hoạt tính.
Hay với gáo dừa, bạn đặt trực tiếp lên bếp, tới khi gáo dừa bắt lửa thì bạn bỏ nó vào lon sữa. Sau đó, bạn lấy thau inox đậy kín ¾ miệng lon lại để tạo môi trường cháy yếm khí. Sau khi lửa tắt, bạn trút phần than thu được ra chén hòa cùng với 3 thìa canh nước hoa hồng, trộn đều và ngâm tới khi than khô lại. Khi than khô, bạn đem đi xay nhuyễn là được.
Than hoạt tính mua ở đâu?
Than hoạt tính hiện nay được bày bán rộng rãi trên thị trường. Bạn có thể mua nó ở các cửa hàng lọc nước, hiệu thuốc, siêu thị hoặc đặt trên các trang thương mại điện tử. Có vô số đơn vị cung cấp với nhiều loại than và mức giá khác nhau. Tuy nhiên, để mua được than chất lượng, bạn nên chọn địa chỉ mua uy tín, được người dùng đánh giá cao. Tránh ham của rẻ mà mua than kém chất lượng, than pha nhiều tạp chất.
Than hoạt tính có an toàn không?
Than hoạt tính an toàn trong hầu hết các trường hợp. Một số phản ứng phụ có thể gặp khi dùng nhưng không hay xảy ra như nôn mửa, đầy hơi, hiếm hoi có liên quan đến tắc ruột, động ruột, ngộ độc cấp tính.
Vì vậy, dù carbon hoạt tính khá an toàn khi sử dụng nhưng bạn không được tự ý sử dụng tại nhà. Người bệnh cần phải có sự thăm khám, hỏi ý kiến của bác sĩ trước khi dùng và dùng đúng liều lượng quy định, tránh lạm dụng dùng quá liều.
Cách sử dụng than hoạt tính như thế nào?
Tùy từng công dụng mà có cách sử dụng than hoạt tính tương ứng. Nếu bị đầy hơi, chướng bụng, bạn có thể lấy carbon hoạt tính dạng viên thuốc, dạng lỏng, dạng bột bổ sung vào cơ thể và uống thật nhiều nước. Nếu muốn làm trắng răng, bạn trộn bột than hoạt tính với nước tới độ đặc vừa đủ thì cho lên bàn chải đánh răng nhẹ nhàng. Sau 5 – 10 phút, bạn súc miệng sạch với nước.
Như vậy, thông qua những chia sẻ trên của Hometech, bạn đọc chắc chắn đã hiểu than hoạt tính là gì. Cũng như có những loại than hoạt tính nào, cơ chế hoạt động và công dụng của loại than này ra sao. Từ đó biết cách dùng đúng cách, lựa chọn sản phẩm có thành phần carbon hoạt tính phù hợp với mục đích sử dụng của mình để đạt được hiệu quả cao nhất.
